د.هیوا رشید

گـۆڕانـكـارى كـەش و هـەوا لـه جیهان دا گەیشتۆته ئاستێكى كـاریـگـەر و بـیـنـراو، ئەم ناوچەیەش بەتایبەتى وڵاتی عێراق به توندى ڕووبـەڕووى ئـەم دۆخـه ژینگەییه دەبێتەوه. و به پێى توێژینەوەكان عێراق له ئاستى پێنجەمین وڵات دێت له ڕووى كاریگەربوون به گۆڕانى كەش و هەوا و باسمان لەوەكرد كه ئەم گۆڕانكاریه كاریگەرى نەرێنى دروست دەكەن له سەر مافەكانى مرۆڤ به بێ جیاوازی ڕەگەزى و نەتەوەى و ئاینى و ئاستى هەژارى و پێگەى كۆمەڵایەتى و ڕامیارى. لەم وتارەدا به تایبەت باس له كاریگەرى گۆڕانى كەش و هەوا دەكەین له سەر چینێكى هەستیار، ئەوانیش مناڵانن، كه به هۆى پێكهاتەى جەستەى و فسیۆلۆجى و پێویستیان به گەشەكردن، زۆر كاریگەری ژینگەییان لەسەره. وەك له بانگەوازى سكرتاریەتى گشتى نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كاركردن له پێناو مافەكانى مرۆڤدا له ساڵى 2020 داننراوه بەوەدا كه مافى نەوەكانى داهاتوو زۆر به توندى كاریگەر دەبن به گۆڕانى كەش و هەوا. هـەروەك ڕیكخراوى یونسێف ( UNICEF ) جەختى لـەوەكـردۆتـەوەکـه ڕەنگه هیچ شتێك بەقەد گـۆڕانـى كــەش و هــەوا نـەبـێـتـه هــۆى مـەتـرسـى لـه ســەر جـیـهـانـى مـنـداڵانی ئـێـسـتـا و مـنـداڵـەكـانـى ئەوانیش. یونسێف ڕوونـى كـردۆتـەوەکـه گۆڕانى كـەش و هـەوا كاریگەرى له سـەر تەندروستى و گەشەسەندن و خۆشگوزەرانى منداڵان هەیه. بەتایبەت منداڵانی هـەژار، و منداڵانی خـاوەن پێداویستى تایبەت، و منداڵانی ئەو ناوچانەى مەترسیى توندى گۆڕانى كەش و هەوایان لەسەره، یان كەمینەكان و گرووپەكان كه زۆرترین كاریگەرى نەرێنى ئەم دۆخه تازەیەى كەش و هەوایان لەسەر دروست دەبێت. بـەپێى ڕاپۆرتێكى یونسێف لـه ساڵى 2023 عـیـراق لـە ڕیـزبـەنـدى 61 دێـت لـه كـۆى 163 وڵات بەپێى ئیندێكسى مـەتـرسـى كـەش و هـەوا بـۆ سەر منداڵان  Index Risk Climate Childrens. به پێى داتاكانى یونسێف له ساڵى 2020 تەنها %6ى مـنـداڵانی عـیـراق ڕووبـــەڕووى شـەپـۆلـى گـەرمـاى بـەرز بـوونـەتـەوه، بـەڵام بـه پێى پێشبینیەكان بۆ سـاڵـى 2050 هـەمـوو مـنـداڵانی عـێـراق بـه كـچ و كـــوڕەوه ڕووبــــەڕووى شـەپـۆلـى گــەرمــاى بــەرز و زیـانـبـەخـش دەبــنــەوه. لەلایەکی تـر یـونـسـێـف ئــامــاژەى بــەوەکــردووەکــێــشــەى كــەم ئــــاوى لـه بـــاشـــوورى عــێــراق بــۆتــه هــۆكــارى ئـــاواره بـوونـى خـەڵـكـى، و زیـانـى گـەیـانـدووه بـه خـزمـەتـكـردنـى منداڵان. بۆیه یونسێف پێشبینى دەكات كێشەى بێ ئاوى یان كەم ئاوى ببێته یەكێك له ئاڵنگاریه توندەكان بۆ عێراق له ساڵى 2024 كه ئەمەش زیانى بۆ مافەكانى منداڵان هەیه، وەكو مافى ژیان و تەندروستى، پەروەرده.

لەچــوارچــێــوەى یـاسـاى بـۆ پـاراسـتـنـى مـافـەكـانـى منداڵ

 دەتوانین بێژین مافەكانى منداڵیش بەشێكه لەو مافانەى مرۆڤ كه له جارنامەى جیهانى مافەكانى مــرۆڤ و یـاسـا و ڕێـكـەوتـنـامـه جـیـهـانـیـەكـانـى مافى مرۆڤ هاتوون، وەكو رێكەوتنامەى مافه مەدەنى و سیاسیەكان و رێكەوتنامەى مافه رۆشنبیرى و كـۆمـەڵایـەتـى و ئـابـوریـەكـان. لـەلایەكـى تر تایبەت به مافەكانى مندااڵنیش بەهەمان شێوه دانـپـێـدانـانـى ڕاسـتـەوخـۆ هـەیـه لـه چـوارچـێـوەى یاسا و ڕیكەوتنامه نێودەوڵەتى و هەرێمیەكان، وەكـو ڕێكەوتنامەى تایبەت به مافوكانى منداڵ لـه سـاڵـى 1989 كـه بـاس لـه پـاراسـتـنـى مافوكانى مـنـداڵ دەکـــات، وەكــو مـافـى ژیــان، تـەنـدروسـتـى و ســەلامەتی، دەســـت گـەیـشـتـن بــه خـــۆراك و ئـاوى پـاك، و مافى دەستگەیشتن به پـەروەرده و فێركردن، و ڕێكەوتنامەكه باس له بەرپرسیارى وڵاتان دەكات له پرسى پیس بوونى ژینگه تاوەكو نەبێته مەترسى بۆ سەر تەندروستى منداڵان. له لایەكى تر له كۆنفراسى وڵاتان COP 16 له كانكونى مەكسیك لـه سـاڵـى ،2010 جـەخـت له پێویستى له بەرچاوگرتنى زیانەكانى گۆڕانى كەش و هــەوا كــراوه بـۆ ســەر مــنــدڵان، وه لـه لایەكـى تـرەوه لـەڕێـكـەوتـنـامـەى پـاریـس لـه سـاڵـى ،2015 باس لەوەکراوەکه پێویسته وڵاتان له كاركردنیان له پرۆسەى ڕووبەڕوو بوونەوەى گۆڕانى كەش و هەوا، ئەركەكانیان له بەرچاوبگرن بۆ ڕێزگرتن، و هاندان، و پاراستنى مافەكانى منداڵان

  دۆخــى مـافـەكـانـى مـنـداڵان لـه سـەردەمـى گـۆڕانـى كەش و هەوا

به گـوێـرەى جاڕنامەى جیهانى مافەكانى مـرۆڤ، هەموو مرۆڤێك مافى ژیـان و ئـازادى و ئاسایشى هـەیـه. و ڕێـكـەوتـنـامـەى تـایـبـەت بـه مـافـەكـانـى مـنـداڵ ئـامـاژە بــەوه دەكــات كـه دانـنـان بـه مـافـى یـەكـسـانـى و ئــازادى و هـەمـوو مـافـه خـۆرسـك و پێویستەكانى مرۆڤ بۆ هەموو گرۆى مرۆڤایەتى به بناغەیەكى گرنگ دادەنرێت بۆ بەرقەراربوونى ئازادى و ئاشتى و دادپەروەرى له جیهاندا. بـۆیـه مـافـى ژیـان یەكێكه لـه مـافـه بنەڕەتیەكانى مـــرۆڤ. بـه پـێـى ڕاپــۆڕتــى ریـكـخـراوى تـەنـدروسـتـى جیهانى WHO پێشبینى دەكرێت له نێوان ساڵى 2030 بـۆ 2050 ژمــارەى ئــەوانــەى بـه هـۆكـارى پـەیـوەسـت بـه گـۆڕانـى كـەش و هـەوا كۆچى دواى دەكـەن ساڵانە بۆ 250 هـەزار مـرۆڤ زیـاد بكات به هۆكارى بەدخۆراكى و باڵاوبوونەوەى نەخۆشى وەكو مەلاریا و سكچوون و شەپۆلەكانى گەرما. بـێ گـومـان زۆریـنـەى قـوربـانـیـەكـان لـه مــردن بـەو هـۆكـارانـەى ئـامـاژەى پێكرا مـنـداڵانن بـه هـۆكـارى تـایـبـەتـمـەنـدى جـەسـتـەى و فـیـسـیـۆلـۆجـى. منداڵانن ئەگەرى ئەوه هەیه به هۆكارى كارەسات و ڕووداوه سروشتیەكان و نەخوشیەكان توشى زیــانــى زۆر بــبــن، وەكـــو ئــەگــەرى كـــۆچ كـــردن و جـیـابـوونـەوەیـان لــه خــێــزان یــان لــه دەسـتـدانـى دایك و باوک.

هـــەروەكـــو لـــه كــۆمــێــنــتــى ژمـــــــاره 36 ى ســاڵــى 2018ى كـۆمـیـتـەى مــافــەكــانــى مــرۆڤــى سـەربـه نـەتـەوەیـەكـگـرتـوەكـان ســەبــارەت بـه مـافـى ژیـان هاتوه "گـۆڕانـى كـەش وهـەوا یەكێكه له فشار و هـەڕەشـه تـونـدەكـان بـۆ سـەر توانستى نـەوەكـانـى ئێستا و ئـایـنـده بـۆ چـێـژوەرگـرتـن لـه مـافـى ژیـان". و مـافـى تـەنـدروسـتـى و سـەلامەتـى جـەسـتـەیـى و دەروونــیــش كـاریـگـەر دەبــێــت بــه گــۆڕانــى كـەش و هەوا. بـۆ نـمـوونـه بـه هـۆكـارى بەرزبوونەوەى شەپـۆلى گەرمـا، چەنـدیـن نەخـۆشـى بـۆ مـنـداڵ دروست دەبێت، و پیس بوونى ژینگه وەكو پیس بوونى هەوا و ئاو دەبێته هۆى نەخۆشى سییەكان، و كولێرا و هیتریش، وه ڕوودانى لافاو و كارەساته سروشتیەكان، وەكـو بوومەلەرزه و الفـاو ڕەنگه بـبـێـتـه هــۆكــارى زیـــان گـەیاندن و لــه نابردنى دەزگـــا تـەنـدروسـتـیـەكـان و نـەخـۆشـخـانەكان، بەمەش دەستگەیشتن بـه چـارەسـەرى پزیشكى و دەرمـان قورستردەبێت و كـاریـگـەرى نەرێنى بۆ مـنـداڵ دەبـێـت. بـۆ نـمـوونـه بـه پێى داتـاى نـەتـەوه یـەكـگـرتـوەكـان تـەنـهـا لـه سـاڵـى 2018 بـەهـۆكـارى پیس بوونى هەوا زیاتر له 8 ملیۆن منداڵ مردون به مردنى پێش وەختهdeaths premature.  لـه لایەکیتر مـافـه كـلـتـووریـەكـانـیـش بـه هـۆكـارى ڕووداوه سروشتیەكان و كاریگەریەكانى گۆڕانى كـەش و هـەوا دەكـەونـه مەترسیەوه، به تایبەت كـاتـێـك كــۆچ كــردن ڕوودەدات لــه زێــدى بــاو و باپیرانیان، و خـاك و كلتوریان لـه دەسـتـدەدەن و تـێـكـەڵـى كـۆمـەڵـگـا و كـلـتـورى نــوێ دەبن. بـه هەمان شێوه مافى پەروەردەش پێشێل دەكرێت، كاتێك قوتابخانه و ناوەندەكانى فێربوون زیانیان پـێ دەگــات بـه هـۆكـارى ڕووداوه سـروشـتـیـەكـان، یــاخــود لــه دۆخـــى خــراپــى خــــۆراك و بـرسـێـتـى و نەخۆشی به هۆكارى پەیوەست به دەرئەنجامى گـۆڕانـى كەش و هەوا خـێـزانەكان منداڵەكانیان لـه قوتابخانه دەردەكەن. بـۆ نـمـوونـه لـه مـادەى 29 له ڕێكەوتنامەى پاراستنى مافەكانى منداڵ هــاتــووەکــه پـێـویـسـتـه پـڕۆگـرامـەكـانـى پەروەرده ئاڕاسته بكرێت بۆ ڕیزگرتن له سروشت و ژینگه، بـۆ ئەوەى ئامانجەكانى ئەم ڕێكەوتنامەیه بێته دى له دژى گۆڕانى كەش و هەوا.

 بـەپـێـى پێشبینیەكانى یـونـسـێـف لـه سـاڵـى 2040 یەك لــه سەر چــــوارى مـــنـــداڵان، كــه دەكــاتــه 600 ملیۆن مـنـداڵ لـه جیهاندا، دەكـەونـه ئەو نــاوچــانەى كــه ڕووبەڕووى گـرفـتـى كەم ئــاوى دەبنەوه. له پەیوەندى نێوان مافەكانى مرۆڤ و پـاراسـتـنـى ژیـنـگـه، ڕیـپـۆڕتـەرى تـایـبەتى سـەربـه نەتەوەیەكگرتووەكان گەیشتووه بەو ئەنجامەى كـه هـیـچ گـروپـێـك بەقەد مـنـداڵان لەبار نـیـن بۆ زیانه ژیـنـگـەیەكـانHRC/A5/37/، رێپۆرتەرى تایبەتى ئـامـاژە بەمەترسیەكانى گـۆڕانـى كـەش و هەوا دەكات له سەر مندااڵ گـۆڕانـى كـەش و هەوا كـاریـگەرى تـونـدى هەبێت لــه سەر بەدەسـتـهـێـنـانـى ســتــانــداردێــكــى بـاشـى تەنـدروسـتـى جەسـتەى و دەروونــى، پـەروەرده و فـێـركـردن، بـڕى خـۆراكـى شـیـاو، بـوونـى خـانـووى شیاو، لەگـەڵ بەدەستهێنانى ئـاوى پـاك به بڕى پێویست، بەتایبەت له وڵاتە تازه پێشكەوتوەكان كه پێشبینى خراپترین كاریگەرى دەكرێت لەسەر مافەكانى منداڵان.  

لــه تــوێــژیــنـەوەیەكى سەبــارەت بــه پەیوندى گــۆڕانــى كەش و هەوا لـەگەڵ بـەدەسـتـهێـنـانـى كـــاریگەرانەى تـەواوەتى مافەكــانــى مــنــداڵ، نـوسـیـنـگـەى كـۆمـسـیـۆنـى باڵای مـافـەكـانـى مـرۆڤـى سەر بــه نەتەوه یەكگرتــووەكــان OHCHR گەیــشــتــوه بەو دەرئەنجــامەى كــه مــنــداڵان بەتایبەتى دەكـەونـه بـەر كاریگەریه نەرێنیەكانى گــۆڕانــى كەش و هەوا و بـەتـایـبـەت تـر مـنـداڵـى بچووك و ساوا.

 كـۆمـسـیـۆنـى باڵای مــافەكانى مـــرۆڤ ئــامــاژەى بەوەکــــــردوە کــــــه یەكێك له پـێــداویــســتــیــه سەرەكیەكان لــه پـێـنـاو پــاراســتــنــى مـافەكانى مـنـداڵ لـه ئەسـتـۆى حـكـومـەتەكـان، بـریـتـیـه له گـرتـنـەبەرى پـێـوەر و مـیـكـانـیـزمـى دامركانەوه و كەمكردنەوه measures Mitigation، بـه ئامانجى كەمكـردنەوەى كـاریگەریـه نەرێنیەكانى داهاتووى گۆڕانى كەش و هەوا له سەر مافەكانى مـنـداڵان، ئەمه لـه لایەك، لەلایەکی تـر پێویسته پێوەرى خۆ گونجاندن measures Adaption بگیرێتەبەر به ئامانجى پاراستنى ئەو منداڵانەی كـه زۆر ڕوو بەڕووى ئەم زیـانـانـه دەبنەوه به گۆڕانى كەش و هەوا.

كــۆمسیۆنەكه ئەوەى دۆزیوەتەوەکه داوا یاسایاكان لـه لایەن مـنـداڵانی ئەمڕۆوه تـوانـاى ئەوەیان هەیـه كـه مـافەكانى نەوەى داهـاتـوو بـپـارێـزێـت لــه مەترسـى و زیـانەكانى كـاریـگەرى گۆڕانى كەش و هەوا، وەکۆمسیۆنەكه پێى وایه بنەماى یاسایی بۆ ئەو جۆره سکاڵا یاسایانه له زۆربەى وڵاتاندا بوونى هەیه. لەڕاستیدا منداڵان و نوێنەرەكانیان بەشدارى كـاریـگـەریـان كـردووه له داوا یاساییەكانى پەیوەست به ژینگه له زۆر وڵاتدا وكو فلیپین، نەیجیریا، و ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا.

 بــۆ نـمـوونـه لــه مـیـانـەى كــۆبــوونـەوەى لـوتـكـەى كارى كەش و هەواSummit Action Climate ى نەتەوه یەكـگـرتـوەكـان لـه سـاڵـى 2019 ئـامـاژە بەوەکراوەکه 16 منداڵ له 11 وڵاتی جیاوازەوه هەستاون به پێشكەشكردنى سكاڵایەكى یاسایی نــاوازه و بـه پـێـز بـۆ لـیـژنـەى تـایـبـەت بـه لوتكەكه سـەبــارەت بــه مـافـەكـانـى مــنــداڵان، كــه تـیـایـدا گـازنـدەیـان له حكومەتەكانیان كـردووه به هۆى كـارنـەكـردنـیـان بـۆ ڕووبـەڕوو بـوونـەوەى ئـاریـشـه ژیـنـگـەیـەكـان. بـۆیـه مـنـداڵان و گـەنـجـان ڕۆڵـى گـرنـگـیـان هەیـه لـه بـزووتـنـەوەكـانـى دادپــەروەرى پەیوەست به كەش و هەوا، و چەندین گرووپ و دەســت پـێـشـخـەرى دروســت بــوون لـه جـیـهـان دا وەكـو Extinction" “,"Future for Fridays Sunrise” “Rebellion.  .

ڕۆڵى عێراق له پاراستنى مافەكانى منداڵ

 دەوڵــەتــى عـێـراق لـه لـه حـوزەیـرانـى سـاڵـى 199 واژووى له سـەر ڕێكەوتنامەى مافەكانى منداڵ كــــردووه، و لـەو كــاتـەوه هـەنــدێــك هـەنــگــاو و دەسـت پـێـشـخـەرى كــراون، وەكـو دروسـتـكـردنـى كــۆمــســیــۆنــى چــــــاودێــــــرى مـــنـــداڵ و پــۆرتــاڵــى نیشتیمانى تایبەت به داتـاى تایبەت به منداڵ، و هـەروەهـا هەندێك لـه گـۆڕانـكـارى و چاكسازى لـه یـاسـاكـانـى پـەیـوەسـت بـه مـافـى مـنـداڵ تـاوەكـو لـەگـەڵ ڕێـكـەوتـنـامـه و سـتـانـداردى نـێـودەوڵـەتـى بگونجێت.

لـه 19ى نۆڤەمبەرى 2023 یونسێف ستایشى حـكـومـەتـى عــێــراقــى كــرد بــه هــۆى واژووكـــردنـــى ڕاگەیاندنى تایبەت به مافەكانى منداڵ و گەنج و كـاركـردن بۆ كـەش و هـەوا، پێش ئەنجامدانى 28COP. وه ئەم هەنگاوه به گرنگ وەسفدەكرێت بـۆ پـابـەنـدبـوونـى حـكـومـەتـى عـێـراق بـه پـاراسـتـنـى مافەكانى منداڵ به پێى ڕێكەوتنامەى مافەكانى منداڵ، به ئامانجى پاراستنى مافەكانى منداڵان و گـەنـجـان، لــه مـیـانـەى ڕووبـەڕوو بــوونـەوەى ئاریشەى گۆڕانى كەش و هەوا، و كەمكردنەوەى كــاریــگــەریــەكــانــى. ئـەم ڕاگـەیــانــدنــه لــه كـانـوونـى دووەمـى 2019 لـه ئەنجامى كـۆنـگـرەى كـۆپ 25 له مەدیریدى پایتەختى ئیسپانیا ڕاگەیەندرا. بــه پـێـى ڕاپـــۆڕتـــى ڕیــكــخــراوى "كــیــدز رایــتــس" ى تـایـبـەت بـه داكـۆكـى كــردن لـه مـافـەكـانـى مـرۆڤ كـه بـارەگـاكـەى لـه هـۆڵـەنـدایـه، لـه سـاڵـى 2022 نزیكەى یەك ملیار منداڵ له جیەاندا ڕووبەڕووى هـەڕەشـه بـوونـەتـەوه بـه هـۆى كـاریـگـەرى گـۆڕانـى كـەش و هـەوا. ڕێـكـخـراوەكـه لـه تـوێـژیـنـەوەی ساڵانەیدا به ناونیشانى ئاماژەكانى مافى منداڵ، لـیـسـتـى 185 وڵاتی ڕیــزبــەنــدكــردووه، بــه پـێـى ڕادەی پـابـەنـد بـوونـیـان بـەڕێـكـەوتـنـامـەكـانـى مافى مـنـداڵ بـه پشت بەستن بـەزانـیـاریـەكـانـى نـەتـەوه یـەكــگــرتــووەكــان. بــه پـێـى راپــۆرتــى ڕیـكـخـراوەكـه بـۆ سـاڵـى 2022 ئایسلەندا و سـویـد و فـلـەنـدا و هۆڵەندا لەڕیزبەندى یەكەم و دووەم و سێیەم و چــــوارەم دێــن لــه ڕووى پـاراسـتـنـى مـافـەكـانـى منداڵ، وه وڵاتانی ترى وەكو چاد و ئەفغانستان و سـیـرالـیـۆن و كـۆمـارى ئـەفـریـقـیـاى نـاوەڕاسـت، دەكەونه كۆتاى لیستەكه. و به پێى ئیندێكسى ڕیـكـخـراوەكـه بـۆ سـاڵـى 2023 عـیـراق لـه ئـاسـتـى 169 دێــت بــۆ پـاراسـتـنـى مـافـى مــنــداڵ لــه كـۆى 193  وڵات. واتـه ڕوشـى مافەكانى منداڵان له ئاستێكى دڵ خۆشكەرنیه له عێراق.

 بەپێى ڕاپۆرتى ساڵى 2023 یەك لەسەر چوارى منداڵانی جیهان لـه ساڵى 2023 دا لـه ژێـر هێڵى هەژارى دەژین، وه ڕێژەى منداڵان كه كاردەكەن بۆ دوو ئەوەنده و تەنانەت سێ ئەوەندە زیادیان كـردووه له هەندێ له وڵاتـانـى جیهان. سەبارەت به كاریگەرى كـەش و هـەوا ڕاپۆرتەكه ئاشكراى كــــردووه لــه وڵاتــانــى وەكـــو بــەنــگلادش، چـیـن، مـیـسـر، ئـەنـدەنـوسیـا، هـیـنـدسـتـان، مەكسیك، پــاكــســتــان، فـلـیـپـیـن، كــۆمــارى كــۆریــا، تـایـانـد و ڤـێـتـنـام، مـــنـــداڵان بــه تـایـبـەتـى ڕووبــــەڕووى زیــانــەكــانــى گــۆرانــى كـەش و هـەوا و شـــۆك و سترێس بوونەتەوه.  ڕاپۆرتەكه ئاماژە به زیانه وێـرانـكـاریـەكـانـى ڕووداوه ژیـنـگـەیـەكـان دەكــات، وەكو لافاوى كتوپڕ له پاكستان له ساڵى 2022 كه `بوه هۆی زیانگەیاندن به 27000 قوتابخانه، وه دوو بوومەلەرزەى بەهێز كه سوریا و توركیاى هەژانـد لـه سـاڵـى 2023 ،كــه كـاریـگـەرى نـەرێـنـى هەبوو بۆ سەر 3.700 ملیۆن منداڵ به تەنها له سـوریـا. لـه ڕووى ڕانكینى واڵتـان بـۆ ساڵى 2023 ســویــد هـاتـۆتـه ئـاسـتـى یــەكـەم لــه جـیـهـانـدا كـه شوێنى ئایسلەنداى گـرتـۆتـەوه، و ڕیكخراوەكه ئـامـاژەى بـەوەکـردووەکـه سـەرجـەمـى داتـاكـان بۆ واڵتان بەرەو ئاستى خراپتر ڕۆیشتوون له جیاتى گەشەسەندن.

 كۆبەند

 بـۆیـه گــۆڕانــى كــەش و هەوا مـەتـرسـى بــۆ سـەر مـرۆڤـایـەتـى هـەیـه، بـه تـایـبـەت لـەو وڵاتانەی كه ڕووبــەڕووى كـاریـگـەرى تـونـدى ئــەو گـۆڕانـكـاریـه بــوونــەتــەوه وەكـــو عــێــراق. بــۆیــه لاوازی ڕۆڵـــى حكومەت له پرسى كەمكردنەوەى كاریگەریەكان و خــۆگــونــجــانــدن لــه گـەڵــیــدا، دەبــێــتــه هــۆى زیــاتــركــردنــى مـەتـرسـیـەكـان بــۆ ســەر مـافـەكـانـى مـــــنـــــداڵ. بــۆنــمــوونــه گـــرفـــتـــى كـــەم ئــــــــاوى، و بـەرزبـوونـەوەى پلەى گـەرمـا، و بـه بیابان بـوون، و پـیـس بــوونــى سـەرچــاوه ئــاویـەكــان، و خـراپـى كـوالـێـتـى هـەواى شــاره گـەورەكــان، و دەردانـــى گـازه گـەرمـكـەرەكـان، و نـەبـوونـى پاڵپشتى بـه هێز بـۆ ووزه نـوێـبـوەوەكـان، ئـالـەنـگـارى زیـاتـر بـۆ مافى مـرۆڤ دروســت دەكــەن، و بـه تـایـبـەت مـنـداڵان زیـاتـر تـووشـى مـەتـرسـى دەبـنـەوه. بـۆیـه پێویسته حـكـومـەتـى عــێــراق و هەرێــم بـایـەخـى زیــاتــر بـەم پـرسـه هـەسـتـیـاره بــدەن، بـۆ ئــەوەى ڕووبــەڕووى ئاڵنگاریه ژینگەیەكان و كاریگەریەكانى گۆڕانى كەش و هەوا ببنەوه، تــاوەكــو مــافــى مـــرۆڤ بەتـایـبەت مـنـداڵان پــارێــزراو بـێـت. و لـەلایـەكـىتـر پێویسته هـاوڵاتـیـان هۆشیارتربن و مـنـداڵ و گەنجان هۆشیاربكرێنەوه لەڕێگاى ڕاگەیاندن و ناوەندەكانى پەروەردەو فێركردن سەبارەت بەم مافانه وچۆنیەتى بەكارهێنانى یاسا بۆ پەنابردن بۆ دادگا بۆ پاراستنى مافەكان، كاتێك دەكەونه مەتـرسیەوه، یــان پـێـشـێـل دەكرێن بـه هـۆكـارى كەمـتەرخەمى حـكـومەت لەڕەچـاوكـردنـیـان له كـاتـى بـەرەنـگـاربـوونەوەى گـۆڕانـى كەش و هەوا. لـه لایەكـى تـریـش لاوازى دەزگـــا ژیـنـگەیەكـان له پـاراسـتـنـى ژیـنـگـه و سەرچـاوه سـروشـتـیەكـان كه بەم هـۆیـەوەزیــان بـه مـافەكـانـى مــرۆڤ دەگات، بــۆ نـمـوونـه كـاتـێـك ڕووبـــارەكان پـیـس دەكــرێــن بـه هــۆكــارى چـالاكـى مــرۆیــی، وەكــو پـیـشـەسـازى بەم هــۆیـەوه نـەخـۆشـی ســەرهـەڵــدەدات، یـان كاتێك مۆلیده و ئۆتۆمبیلى كـۆن گـازى ژەهـراوى فـڕیـدەداتـه نـاو هەوا، و دەبـێـتـه هـۆى نـەخـۆشـى سـیـیـەكـان بـۆ نـمـوونـه، ئەم كـارانـه پێشیلى مافى ژیــان و تەنـدروسـتـى مــرۆڤ دەكات و بــه پـلەى یەكەم حكومەت بەرپرسه له سزادانى ئەو كەس و لایەنانەى پێشێلى یاسا و ڕینمایەژینگەیەكان دەكەن، بۆیه حكومەت بەرپرس دەبێت به هۆى كەمتەرخەمى له ڕووبەڕوو بوونەوەى مەترسیه ژیــنــگـەیـەكان، بــۆیــه هــاوڵاتــى دەبــێــت دەســتــه وەستان نەبێت و سكاڵاى یاساى له سەر لایەنى كەمتەرخەم بەرزبكاتەوه چ حكومەت بێت یان كەرتى تایبەت.